Geçtiğimiz günlerde İngiliz yazar John Berger'i yitirdik
Milletçe her yeni güne kayıplarla başlarken mutlu olmaya çabalamak, geleceği inatla hayal etme cesareti gösterebilmek, hayata heyecanla bakıp getirdiklerini her daim kabullenmek şu günlerde benim için hiç de kolay olmasa da beni umuda yönlendiren yaşam enerjilerinden en büyüğü yine müzik şu karanlık dönemde. Eminim hepimiz bir noktada kendimize soruyoruzdur. Müzik bizim için eğlence midir? İnsanların kalplerine ateş düştüğü zamanlarda müziğe sığınmak ayıp mıdır? Müziğin ve sanatın varlığı umudumuzu ayakta tutmakta ne kadar etkilidir ya da gerekli midir?
Benim çok doğru olduğuna inandığım görüş, iyi sanatın insanları eğiterek empati geliştirebildiği ve empatinin de değişimi getirdiğidir.
Hiç dilemesek de tarihe baktığımızda yıkım ve çatışma dönemlerinde müziğin varlığı ve etkilerinin yadsınamaz olduğunu çok net görüyoruz. Eğer bir şekilde savaş kapınızdaysa ( gazetelerde, tv'lerde, sivil oluşumlarda) sanat birdenbire anlamsız görünebilir. Bunun sebebi belki de sadece barış ve refah dönemlerinin dekoratif eğlencesi olarak algılanması olabilir yıkım ve terörün yanında . Resim ve fotoğrafçılık bu zamanları birebir bize aktarabilme özelliğine sahip olduğundan moral desteği ve gücü hala geçerliliğini korumaktadır. Ya müzik? İngilizce'de "Fiddling while Rome burns!" diye bir deyim vardır. Roma İmparatoru Nero'nun Roma yanarken keman çaldığı efsanesinden dile yerleşmiştir (ki keman neredeyse 1000 yıl kadar sonra icat edilecektir, ancak lir çalmış olabilir eğer bir şey çaldıysa gerçekte o sırada). Buradaki anafikir bir savaş ya da kriz sırasında gereksiz şeylerle uğraşmak anlamındadır ve hala kullanılmaktadır.
İnsanlık tarihinde sıklıkla görüldüğü üzere savaş dönemlerinde müzik adına, daha çok insanlara ve askerlere cesaret vermek, moral ve motivasyonlarını yükseltmek adına marşlar ön plana çıkmıştır. Benim yakın geçmişin en büyük savaşından aklımda kalan ve aslında marşla hiç ilgisi olmayıp da 2. Dünya Savaşı'nın neredeyse "milli marş"ı olan şarkı Lily Marleen'dir. İlk kayıt edildiğinde hiç ilgi çekmeyip, savaşta askerlerin dinlediği radyo kanallarında (sonrasında Goebbles ne kadar yasaklasa da) çalınmaya başlayıp tüm dünyaya yayılan bu şarkının özelliği sevgiliye yazılmış olması ve sevgiliye özlemin ise milliyeti olmamasından olabilir diye düşünüyorum. Sanata ve müziğe ne kadar entellektüel anlamlar yüklemeye çalışsak da aslında her zaman hitap ettiği yer direkt olarak kalbimiz ve duygularımızdır ve tüm insanlık bir noktada bunlar etrafında bir araya gelir ve birlik olur çoğu kez. Hangi dilde konuşursak konuşalım "özlem" hepimiz için aynıdır. Öyle ki hatta bazen yalnızca müzik sözlerin anlatmakta yetersiz kaldığı duyguları hissettirir ve yaşatır. Her milletten insanda aynı duyguları ortaya çıkarması ve bunu bildiğimiz dillerden hiç birinde konuşmadan yapması müziğin gücünün kanıtıdır kanımca.
Savaş yıllarından sevdiğim anekdotlardan biridir, sizinle de paylaşmak isterim. Bir grup Sovyet müzisyen yeni yıl kutlamaları için Stalingrad Cephesine giderler. Amaç askerlere moral vermektir. Bu bağlamda keman sanatçısı Mikhail Goldstein o sırada hala dışarıda çatışmada olan birliğin de müziği duyabilmesi için hoparlörden yayın yapılmasını ister. Çalmaya başladığında Alman cephesinde ateş bir anda kesilir ve müzik bittiğinde kısa bir süre sessizlik olur. Sonrasında Alman cephesi hoparlöründen bir ses duyulur. "Biraz daha Bach çalın, ateş etmeyeceğiz!" Ve Goldstein devam eder çalmaya...
Bu öykü bana hep müziğin insanda varolan kibiri alaçakgönüllülüğe dönüştürme etkisini düşündürür. Savaş ve müzik ilişkisi hakkında düşünürken en başta da sözünü ettiğim müziğin insanda empati geliştirebilme özelliği beni hep derinden etkilemiştir. Savaş durumlarındaki politik fikir ayrılıklarında müzik, iletişim gücümüzü koruyarak, bu dönemlerde çok katı olan doğru ve yanlış kavramlarına olan mahkumiyetlerimizi bize hatırlatır sanki. Ve tam burada müziğin mucizesi gerçekleşir ve bizi hayal gücümüzün yardımlarıyla özgürlük ve barışta nasıl olmak ve ne görmek istediğimiz fikrine yöneltir ve bu fikir güzellik ve iyilik adına yarattığı tüm duygular aracılığıyla insanlar arasında gelişerek yayılabilir. İnsanlığın, kurallarıyla yaşadığı ahlaki değerlerin savaşı önlemekteki yetersizliğini gördüğümüzde, müziğin geleceğin hatırlatıcısı olarak varolması, dinleyicilerini bu karanlığın ötesindeki aydınlık günlere taşıması, tüm baskı ve sansürden bağımsız olarak savaş ile ilgisiz olarak görünen göreceli varlığının, insan ruhundaki zerafet, erdem, merhamet ve tüm güzellikleri ortaya çıkarması, aslında ironik anlamda yine insanın yarattığı vahşet ve şiddet ortamında "insan" ın başkalarına asla zarar vermeyecek olan tarafına hitap eder.
Açıkçası müzik evrensel midir, sadece bir eğlence aracı mıdır gibi soruların, insan farklılıklarını göz önüne aldığımızda net bir olumlu yanıtı yoktur. Ancak müzik ilgi ve sevgisinin kriz anlarında barış ve uyuma büyük katkısı olduğuna dair geçerli nedenlerimiz olduğu aşikardır. Benim içimde hissettiğim, yaşamın pamuk ipliğine bağlı olduğu zamanlarda, güzelliklerden ne kadar uzak olursak unuttuklarımızı o kadar yoğun hatırlatma becerisine sahip olması bakımından müzik, azalmak yerine giderek büyür ve inanıyorum ki ruhu sanatla ve müzikle beslenenlerin şarkıları asla susmaz.
John Berger'le başladığımız sözlerimizi yine onun diliyle noktalayalım isterim. "Umut bir güvence ya da verilen bir söz değildir. Bir kıvılcım gibi en koyu karanlık anlarda belirir!".
Müzikle,umutla ve sevgiyle çoğalarak kalın önümüzdeki haftaya dek...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder